Үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэх гэдэг хүний хамгийн том эрх чөлөө. Монголчууд энэ эрх чөлөөгөө 1990 оны ардчилсан хувьсгалаар олж авсан. Улс орныхоо эрх ашиг, нийгмийн сайн сайхны төлөө энэ эрхээ эдэлж, эвлэлдэн нэгдэж үзэл бодлоо илэрхийлдэг.
Харин монголчууд хамгийн сүүлд хэзээ энэ эрхээ эдэлсэн бэ. Үүнд хариулт өгөхөд түвэгтэй байна. Монголчууд ямар нэгэн нам, бүлэглэлийн дуудлагаар бус зөвхөн өөрсдийнхөө сэтгэл зүрхний дуудлагаар хамгийн сүүлд хэзээ төв талбайдаа цуглав гэдэгт тодорхой хариулт олдохгүй нь. Учир нь, нийтийн эрх ашиг гэхээсээ илүү хувийн эрх ашгаа хамгаалах гэсэн жагсаал цуглаан их болсон.
Зорилгоо биелүүлэх гэсэн улстөрчдийн хүслийг гүйцээдэг жагсагч, тэмцэгчдийн бүхэл бүтэн баг бүрэлдэхүүн бий болов. Бүр байнгын бүрэлдэхүүн гэхэд болно. Тэдний зарим хэсэг нь одоо ч Сүхбаатарын талбайд сууж л байна. Шаардлага нь УИХ-ыг тараах. УИХ хэн нэгний шаардсанаар тийм ч амархан тарчихдаг бүтэц биш. Монголчуудын сонгож байгуулсан байгууллагыг хэсэг бүлэг хүмүүс шаардаад тараахгүй.
Учир нь, жагсаж тэмцэж байгаа тэд нийт ард түмнийг төлөөлөхгүй. Өөрсдийнхөө эрх ашгийг л чухалчилж байгаа нь нууц биш. Тухайлбал, яг одоо талбай дээр суулт зарлаж буй гавьяат жүжигчин С.Жавхлан “Хамаг Монгол” төслөөрөө дамжуулан коронавирусийн эсрэг ванцинжуулалтын гуравдугаар тунг сурталчилж өгье хэмээн Засгийн газраас мөнгө нэхсэн гэх мэдээлэл гарсан. Энэ нь үнэн гэдгийг Сангийн сайд Б.Жавхлан өчигдөр хэллээ.
Тэрээр “С.Жавхлантай уулзсан. “Аймаг орон нутгаар тойрно. Нийтдээ дөрвөн гаруй тэрбум төгрөг хэрэгтэй байгаа. Үүнд хамтарч ажиллах, Засгийн газрын оролцоо ямар байдаг вэ” гэх асуудлыг хэлсэн. Бид боломжгүй гэдгээ хэлэхэд мань эр нэлээн бухимдсан. Жагсаал цуглаан хийнэ гэж ярьж байснаа ажил хэрэг болгоод явчихна гэж бодоогүй. Бид төсвөөс урлаг уран сайхны арга хэмжээг дэмжээд байх боломжгүй” гэсэн юм.
Харин гавьяат жүжигчин С.Жавхлан энэ асуудалд тайлбар хийхээс татгалзсан. Энэ мэтээр хувийнхаа эрх ашгийн төлөө ганц нэгээрээ жагсдаг, эсвэл төлбөр төлж олон хүн цуглуулж жагсаал зохион байгуулдаг боллоо. Ингэснээр жагсаж цуглах эрх чөлөөний үнэ цэнэ алдагдаж байна. Жирийн иргэн хүн сэтгэл зүрхнийхээ дуудлагаар, хэн нэгнээс ямар нэгэн төлбөр авалгүйгээр, нийтийн эрх ашгийн төлөө суулт зарлаж байна гэдэгт хэн ч итгэхээргүй болсон.
Уг нь жагсаал цуглаан зохион байгуулж нийтийн эрх ашгийг хамгаалах нь иргэний нийгэм, ардчилсан тогтолцооны үнэт зүйл. Гэвч жагсаал цуглааныг ажил, мэргэжлээ болгосон төлбөртэй жагсагчид, хувийнхаа эрх ашгийн төлөө суулт зарлагчдын нөлөөгөөр жагсаал цуглаан нь ардчилал, үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний илэрхийлэл байхаа болилоо. Тиймээс жагсагчдаас нийтийн эрх ашгийг хамгаалж өгөхийг хүсэхээс илүү ардчиллын үнэ цэнэ, жирийн иргэний жагсах эрхээ харамламаар байна.
Жагсаал цуглаан хийж үзэл бодлоо илэрхийлнэ гэдэг нь ийм үнэ цэнэгүй болтлоо хөсөр хаягдаж, хэн нэгний хүссэн цаг үед, захиалсан сэдвээр нь жагсаж байх төлбөртэй хөдөлмөр эрхлэлт болж хувираад байгаа билээ.
УИХ-ын гишүүн асан С.Жавхлан нийтийн дууны ханхүү гэгдэж явах үедээ “Торгоны зам”-ын Гантөмөрийн охин Г.Долгормаатай дэр нэгтгэж охинтой болсон ч хамтын амьдрал нь удаан үргэлжлээгүй.
Улмаар Г.Долгормаа бүсгүй охиноо өөр дээрээ авч С.Жавхлан ч удалгүй хоёр дахь
амьдралаа эхлүүлсэн түүхтэй. Тэгвэл анхны эхнэртээ үлдээсэн экс гишүүний том охин Ж.Юмь-Агь хэдийн ахлах ангийн сурагч болсон төдийгүй аавтайгаа усны тусал мэт адилхан болжээ.Чинээлэг айлын ганц охин болоод ч тэр үү Г.Долгормаа экс нөхрөөсөө элдэв юм нэхэж, харилцаа холбоотой байхыг хүсдэггүй бөгөөд С.Жавхлан ч охинтойгоо тийм ойр байдаггүй талаар учир мэдэх хүмүүс жиг жуг хийдэг.
Саяхан нэгэн сэтгүүлд ярилцлага өгжээ. Сэтгүүлч та олон охидтой хүн, охидуудын чинь нэр их өвөрмөц юм аа гэсэн асуултанд : Охидуудыг маань Үжингүнж, Өдрийнцолмон гэдэг . Миний охин 2000 жилд ганц гардаг тэр од шиг тийм гэрэлтэй гэгээтэй байгаасай гэсэндээ энэ нэрийг сонгосон.
Харин Монголоо гэсэн сэтгэлтэй,хатан заяагаа дээдэлдэг ийм эцгийн гүнж учраас том охиндоо Үжингүнж хэмээх нэрийг хайрласан хэмээн тайлбарлажээ. Уг нь С.Жавхлангийн том охиныг Юм-Агь гэдэг шиг санагдах юм. Ямарч хүнд анхны хүүхэд гэдэг юунаас ч илүү үнэтэй баймаар даа.