Сүлжээний бизнест зальдуулсан гэх иргэдийн тоо 5000 гаруй болоод байна. Дүүргийн цагдаагийн хэлтэс бүрт хохирогчдыг бүртгэх үйл ажиллагаа явагдаж байгаа билээ. Энэ тоо өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байгаагаас үзвэл маш нууц түвшинд залилангийн хэрэг явагджээ гэмээр.
Гэхдээ иргэд маань өөрсдөө бие биенээсээ өрсөх гэж зодолдон барин 650 мянган төгрөгөө тушаасан байдаг юм. Тухайлбал Дархан-Уул аймгийн V хорооны иргэн М.Болор гэдэг эмэгтэй 7,5 сая төгрөг сүлжээнд алджээ. Тэрээр энэ талаараа “Намайг Дархан хотод байж байтал дунд сургууль хамт төгссөн найз маань дуудсан. Би өөрөө сүлжээний бизнест итгэдэггүй нэгэн л дээ.
Гэвч “Байгаль-Эрдэнэ сан”-гийн эдийн засгийн тооцоог нь хийгээд үзсэн. Үнэхээр боломжтой санагдсан. Сүлжээний бизнес эхлүүлж байгаа хүмүүсийн ашиг орлого машин тараах дээр нь харагдаад байсан. Ингээд би дороо 22 хүн элсүүлээд машин авах болзлоо хангасан” гэж ярилаа. Эдний сүлжээнд ЦЕГ-ын дарга Д.Сандаг-Очирын дүү хүртэл хохирогч болчихоод гүйж явна.
Багш, эмч, цагдаагийн ажилтан хүртэл хохирогч болжээ. Гэхдээ эдгээр хүмүүсийг шууд хохирогч гэж ойлгох боломжгүй. Эдгээр иргэд сүлжээний бизнесийн зарчмыг ойлгож байсан. Пирамидын хамгийн сүүлчийн элсэгч хохирогч болдог зарчимтай. Энэ зарчмыг мэдэж байсан хэрнээ бүгд л доод талдаа хэн нэгнийг элсүүлэхийн тулд “БайгальЭрдэнэ сан” төрийн бус байгууллагын идэвхтэй ухуулагч нар байсан. Тэр ч бүү хэл ийм сүлжээ ажиллаж байгааг ихэд нууцалж байсныг үзвэл “хамтран зальдагч-хам хэрэгтэн” юм.
Нөгөөтэйгүүр төрийн бус байгууллага гэдэг залилангийн нэг сайхан тамга тэмдэг байна. Хууль зүй, дотоод хэргийн яам 20 мянган төгрөгөөр “Байгаль-Эрдэнэ сан” төрийн бус байгууллагын тамга тэмдэг, гэрчилгээг өгсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл Хууль зүй, дотоод хэргийн яам гэрчилгээ өгсөн нь Т.Уранчимэг, Н.Содномпил, Г.Мэндсайхан нарыг залилангийн гэмт хэрэг хийх бололцоогоор хангасан хэрэг л дээ. Олон хохирогчид “Бид Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны гэрчилгээнд итгэсэн” гэж байна лээ.
Энд тэндгүй мина дэлбэрч байгаа мэт сүлжээний бизнесийн хохирогчид хуулийн байгууллагад хандаж байна. Хэдхэн хоногийн өмнө “Говийн хөгжлийн ирээдүй” төрийнбус байгууллагын 150 хохирогчид цагдаад хандаад байлаа. “Айсуй жаргал” төрийн бус байгууллагын 350 мянган төгрөгийн сүлжээний хохирогчид гарч ирээд байна. Сүлжээний эзэд л гэхэд гуч хүрээг үй “бацаанууд” байх жишээтэй. Энэ үеэр Чингэлтэй дүүрэгт очиход хохирогчид “Бидний мөнгийг өг” гээд цагдаа руу дайрч байв.
Эдгээр иргэд сүлжээний зальдагчнарыг тэр их мөнгийг үрж чадаагүй гэж найдаж байгаа бололтой. Тийм учраас мөн л нэг нэгнээсээ өрсөж мөнгөө авахыг чармайж байгаа харагдана. ЦЕГын Хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн хурандаа Т.Сайнжаргалтай уулзвал “Энэ сүлжээний дансанд улаан мөнгө байхгүй юм билээ. Сонин хэвлэл болоод цагдаагийн байгууллагаас анхааруулаад байхад мөнгөө аваачаад өгчихсөн” гэж байна. Нэг цагдаагийн ажилтны гэргий 9,5 сая төгрөгөө алдчихсан дуулдав.
Хамгийн гол нь иргэдийг хэн ч хүчлээгүй, албадаагүй. Харин нэг нэгнээ уруу татсан нөхдүүд бол хүнд байгаа бололтой. Дархан-Уул аймгийн иргэн М.Болор “Би ёстой дарамтад байна. Миний оруулсан хүмүүс “Мөнгө авч өг” гээд зодож нүддэг боллоо. Удахгүй алуулах байх” гэж байна. Дэлхий дээр сүлжээний бизнес буюу пирамид үеэ өнгөрөөсөн луйвар. Хамгийн сүүлд л гэхэд ОХУ-д хамгийн хүчирхэг луйвар явагдаж гэмт этгээдүүд цаазаар авах ял сонссон.
Манай иргэдийн тухайд “Шинэ санаа”, “Математик”, “Жавхланг бадруулагч” гэсэн сүлжээнүүд олон иргэдийг залилж байлаа. Гэтэл үүнээс санаа авдаггүй ээ. “Өдрийн сонин” сүлжээний бизнесийн талаар мөн их сэрэмжлүүлсэн. “Хүрэн морь” найраглалд “Ийм залуу насандаа ингэж өвдөнө гэдэг Эргэл мөргөл хийдэггүй, ихэс дээдэст сүжиглэдэггүйн гай” гэсэн мөр байдаг. Түүнтэй адилаар хэдэн мянгаар тоологдох иргэд хэвлэл уншдаггүй, наад захын бизнесийн мэдрэмжгүйг илтгэнэ. Нөгөө талаар энэ удаагийн залингийн гэмт хэрэгт хичнээн хүн залилуулах боломжтойг харуулснаас гадна амар аргаар хөрөнгөтэй болохыг мөрөө- дөгч нарыг илчилж орхилоо.
Машины сүлжээ л гэхэд жижиг тэрэг, жийп гэж ангилагдаж байгаа юм. Үүнээс гадна орон сууцны сүлжээ гэгч ажиллаж байна. Дөрв өн сая төгрөгөөр орон сууцтай болно гэсэн сурталчилгаа явагдаж байгаа. Тэр сүлжээнд хамрагдах гэж иргэд гурван өдөр дараалан очерлож байсан. Өнөөдөр машины сүлжээний хохирогч болчихоод байгаа иргэд “Сүлжээ зөв явбал зүгээр бизнес” гээд сууж байсан юм. Яаж тархиа угаалгахаараа ийм бодолтой болдог байна. Тун удахгүй “Сүлжээний бизнесийн хохирогчид” гэсэн улс төрийн хөдөлгөөн мэндлэх биз.
Тэр хөдөлг өөн төр засгийг шантаажилж байгаад төлбөрөө гаргуулаад авна. Залилан мэхлэгчдийн хэдэн арван тэрбумын хохирлыг төр засаг төлж буруугаа хүлээдэг гэмтэй. Уг нь ингэж өөгшүүлмээргүй л байгаа юм. Залилангийн гэмт хэргийн хохирогчид гэдэг голдуу хамтрагчид болдог. Тэд нартай ч гэсэн хариуцлага тооцох хэрэгтэй мэт санагдана. “Илжигний чихэнд алт ч хийсэн сэгсэрнэ, ус ч хийсэн сэгсэрнэ” гэдэг шиг зальдагч нарт байнга хулхидуулдаг иргэдийн өмнөөс татвартөлөгчид мөнгө төлдөг системийг халах цаг болжээ. Бүр залилулах донтой мэт таван удаа сүлжээнд хамрагдаж нийт 47 сая төгрөг алдсан хүн ч цагдаа нарын судалгаанд байлаа. Аз жаргалд амар хялбар аргаар хүрдэггүй. Өглөө болгон найман цагт ажилдаа явж 30 жил уйгагүй хөдөлмөр хийсний үр дүнд аз жаргал наашаа харна. Хөдөлмөргүйгээр аз жаргалыг олно гэж үгүй.