Харь орнуудын цөмийн хаягдлыг өөрийн улсдаа хадгалах саналыг олонхи улс үндэстнүүд хараал зүхэл, үхэл санал болгосон мэт хүлээж авдаг аж. ОХУын эрх баригчид нутаг дэвсгэртээ цөмийн хог хаягдлын олон улсын цэг байгуулах талаар хэлэлцэж байсан ч ногоон үзэлтнүүдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч цуцлагдаж байжээ. Монгол Улсыг цөмийн хог хаягдлын цэг болгох талаарх мэдээллийг байгаль хамгаалагчид, иргэд хэрхэн хүлээн авч байгааг Ногоон намын гадаад асуудал хариуцсан дарга О.Бум-Ялагчаас тодрууллаа.
-Монголыг цөмийн хог хадгалах цэг болгох талаар яриа өмнө нь гарч байсан уу?
-Говьд атомын цахилгаан станцын хаягдал булсан гэх мэдээлэл социализмын үед гарч, тухайн үеийн төрийн өндөр албан тушаалтан илчлэхээр ажиллаж байсан түүх бий. Изотомын гэх энэ асуудлаар Б.Чадраа гуай хүртэл шоронд орж байлаа. Ер нь том гүрнүүд Монголын өргөн уудам нутгийг цөмийн хог булшлах газар гэж төсөөлдөг нь нууц биш. Тайванийн Засгийн газрын харьяа Цөмийн энергийн газрынхан 2004 оноос Оросын мафид цөмийн хог хаягдлаа худалдаж байсан. Оросын мафиуд өнөөхийг нь Монголын Мардайд булах асуудал ярьж байсан нь илчлэгдээд 2006 онд зогсоож байлаа. Тайванийн Ногоон нам энэ асуудалд бидэнтэй хамтарч ажиллаж байсан. АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдтай уулзах хүсэлт гаргасан.
-Цөмийн эрчим хүчтэй холбоотой худалдааны гэрээ байгуулах үүрэгтэй АНУ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч манай улсын эрх бүхий албан тушаалтантай цөмийн хог хаягдал нутагтай агуулах талаар хэлэлцээр хийсэн гэх мэдээллийг хэрхэн хүлээж авч байна вэ. АНУ-ын Ногоон намынхантай энэ асуудлаар холбогдсон уу?
-АНУ-ын Засгийн газрын өндөр албан тушаалтан Гадаад харилцааны яамны хоёр ажилтантай албан бус яриа хийсэн мэдээлэл бидэнд байна. Хоёр албан тушаалтны албан бус яриаг АНУ-ын тал шийдвэр гаргах түвшний тохиролцоо болсон гэж ойлгож байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсыг төлөөлж ярих эрхтэй гэж АНУ-ын тал хүлээж авч байгаа. Тиймээс бид Ерөнхийлөгчид “Төрийн албан хаагч үндэстний хэмжээний хэлэлцээр хийснийг тодруулаач” гэсэн хүсэлт тавьсан. Дээрх мэдээллийг Америкийн томоохон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлсэн нь учиртай байх.
Цөмийн хог хаягдал булна гэвэл Монголын төрийн бус байгууллагынхан яаж хүлээж авахыг тандах зорилгоор мэдээлэл цацсан байж болно. Монголд хөрөнгө оруулах талаар мэдээлэл цацдаг гадаадын сайтад энэ чиглэлээр хөрөнгө оруулах боломж байна гэсэн утгаар мэдээлсэн байна лээ. Эрдэмтэд манай говийг эдийн засгийн үр ашиггүй, зэлүүд, цөл газар гэж ярьдаг. Тиймээс цөмийн хог хаягдал булчихвал эдийн засгийн өгөөжтэй, ашигтай үйл ажиллагаа болно гэх мэтээр мэдээлсэн байна. Бид энэ мэдээллийн талаар АНУ-ын Ногоон намынхнаас facеbook- ээр асуусан. Судлаад хариу өгөхөөр болсон.
-Хог хаягдал байршуулбал эдийн засгийн ашиг нь хэр байдаг юм бол?
-Хэр зэрэг эдийн засгийн өгөөжтэй, ямар хор хохиролтойг нь огт дурдахгүй байгаа. Эрсдэл, аюул нь өндөр учраас амлаж байгаа мөнгө нь их байх. Эрх мэдэлтнүүд ирэх сонгуулийн мөнгөө бэлтгэхээр тохиролцож байгааг ч үгүйсгэх аргагүй.
-Цөмийн хог, хаягдлыг яаж хадгалдаг юм бол. Хор нөлөө нь их үү?
-Цөмийн хог хаягдлыг байнга дулааныг нэг түвшинд байлгах ёстой. Тусгай ширмэнд нэг хэмд хадгалдаг. Хадгалалтын горим алдагдвал тэсрэх аюултай. Хадгалсан газар орчмынх нь цацраг идэвхи ихэснэ. Германд ийм төрлийн хаягдлаа газрын доорх агуйд хадгалдаг. Агуй нь гүн учраас хүйтэн байж хадгалалтын горим таардаг. Манай говь халуун. Дээр нь гүний ус хангалттай биш. Тэгэхээр ерөөсөө цөмийн хог хадгалах тохиромжтой газар биш.
-Бусад оронд ийм төрлийн хог хаягдал боловсруулах, хадгалах үйлдвэр байдаг уу?
-Дэлхийд энэ төрлийн хог дахин боловсруулах хоёр ийм үйлдвэр байдаг. Японы хойд хэсэгт нэг нь байдаг. Тэр хавьд Японы уугуул иргэд амьдардаггүй юм билээ. Иргэд хорт хавдраар маш их өвчилд өг. Гэхдээ дахин боловсруулах технологи бүрэн шийдэгдээгүй. Боловсруулсан хог хаягдлаа хамгийн сүүлд хаана хадгалдаг нь тодорхой биш. Нэг улсаас нөгөө рүү нууцаар дамжуулдаг гэх мэдээлэл байгаа. Ер нь цөмийн цахилгаан станцыг бурхны номонд тамын галтай зүйрлэсэн байдаг.
-Цөмийн хог хаягдлыг шаардлагын дагуу буллаа гэхэд хор холбогдол их үү?
-Тусгай горимоор нэг сая жил хадгалж байж хоргүй болдог. Дээр нь хийдэг сав нь хэр найдвартайг батлаагүй. Үнэхээр аюулгүй бол АНУ цөлдөө булахгүй яасан юм. Францууд хаягдлаа Германд хадгалдаг. Аюултай учраас л хүний нутагт хаяж байгаа хэрэг. Бүдүүн баргаар хэлэхэд л дэлхий нийтээрээ айгаад байгаа зүйлээс бид хол байсан нь дээр.
Бидэнд аюулгүй байлаа гэхэд хойч үед минь ямар аюул учрахыг тооцох ёстой. Судалгаагаар атомын цөмийн энергийг залуучууд биш ахимаг насныхан дэмжсэн байдаг. Шинжлэх ухаан цөмийн энергийг аюултай гэж нотолсон учраас л ирээдүй үе татгалзаж байгаа. Германы Байгаль орчны сайдаар ажиллаж байсан хүн цөмийн технологийг маш орчин үеийн хөлөг онгоц. Гэхдээ буух дугуй байхгүй гэж зүйрлэж байсан. Нэгэнт цөмийн урвалд орсон бол зогсоож болдоггүй.
“Фүкүшима”-гийн атомын цахилгаан станцыг зогсоосон ч байнга хөргөхгүй бол дэлбэрэх гээд байгаа биз дээ. Хоёрдугаар ректор нь цуурснаас болж далайн ус хордож эхэллээ. Ийм гамшиг болж байхад цөмийн хог хаягдал хадгалах эдийн засгийн ашигтай гэж ярих нь утгагүй. Цөмийн хог хаягдал булсан газрын цацраг идэвх ихэсдэг учраас эко систем алдагддаг. Хүний удамшилд маш хортой нөлөөлдгийг шинжлэх ухаан баталсан.
