Эx сурвалж: BBC
Oйрхи Дорнодын Ливан улсын ард иргэд авлигад “идэгдсэн” эрх баригчдаа эсэргүүцэн жагссаны хүчинд тус улсын Засгийн газар огцрох болсноо өчигдөр /2020.08.10/ зарлажээ. Уг мэдэгдлийг тус улсын Ерөнхий сайд Хассан Диаб даваа гаригийн орой үндэсний телевизээр шууд дамжуулан мэдэгдсэн байна.
Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Ерөнхий сайдаар томилогдсон Хассан Диаб “Манай Засгийн газар улс эх орноо хүнд байдлаас гаргахын тулд ихээхэн хүчин чармайлт гаргасан. Гэсэн ч авлига хээл хахууль “төрөөс том” байсан нь үнэн. Маш зузаан, өргөстэй авлигын хана биднийг өөрчлөлт шинэчлэлээс тусгаарлаж, хөрөнгөө хамгаалах гэсэн албан тушаалтнууд бүх бохир аргуудыг ашиглан энэ авлигын ханыг бэхжүүлсээр ирсэн. Манай улс авлигад автсаны нэг жишээ нь саяхан дэлбэрч тоолж баршгүй их гай гамшиг дагууллаа. Харин өнөөдөр бид энэ бүхэнд өөрчлөлт хийж чадаагүйдээ, долоо жилийн турш нуугдаж байсан гамшигийг урьдчилан зогсоогоогүйнхээ төлөө, бодит өөрчлөлтийг хүсч буй хүмүүсийн хүслийг дагаж Засгийн газрыг огцруулж байна” хэмээн хэлжээ.
Өнгөрөгч долоо хоногийн мягмар гаригт нийслэл Бейрут хотноо болсон аймшигт дэлбэрэлтийн улмаас хотын барилга байгууламжийн бараг тэн хагас нь сүйдэж гэмтэн, хотын боомт тэр чигтээ үнсэн товрого болж, 200 гаруй хүн амь үрэгдэж, 5000 гаруй хүн гэмтэж бэртэн, 200 гаруй мянган хүн гэр оронгүй болж, 100 гаруй хүн сураггүй хэвээр байгаа юм.
Бейрут хотын боомтод долоон жилийн өмнө ирж зогссон Оросын хөлөгт хадгалагдаж байсан 2700 гаруй тонн аммонийн нитрат гэх тэсрэх бодис хийхэд ашигладаг бодис дэлбэрч энэ их гарз, гамшгийг дагуулсан гэж эх сурвалжууд мэдээлж байгаа. Харин ийм их хэмжээний тэсрэх бодистой хөлгийг боомтод зөвшөөрөлгүй зогсоосон, аюулгүй ажиллагааны дүрмийг зөрчин, хараа хяналтгүй энэ олон жилийн турш хадгалж байсан нь эрх баригчдын алдаа юм. Дээрх дэлбэрэлтийн улмаас 15 тэрбум гаруй ам.долларын мөнгөн хохирол амссан нь зургаан сая гаруй хүн амтай, эдийн засгийн хувьд хүндхэн байгаа энэ улсын хувьд маш том гарз хохирол болж байна.
Энэхүү харамсалтай явдлын дараа Ливаны ард иргэд эрх баригчдын хайхрамжгүй байдал, авлига хээл хахуульд автагдсан төрдөө уурсан бухимдаж эсэргүүцэн жагсч эхэлсэн юм. Эсэргүүцлийн жагсаалын үеэр жагсагчид цагдаа нартай мөргөлдсөний улмаас олон зуун хүн гэмтэж бэртэн, олон арван хүн баривчлагджээ.
Ливан нь “Transparency International” олон улсын байгууллагын гаргасан Авлигын төсөөллийн индексээр дэлхийн 180 орноос 137-т жагсч байна. Тус байгууллагын тайланд дурдсанаар авлига хээл хахууль Ливаны “нийгмийн бүх давхаргад нэвт шингэсэн” бөгөөд улс төрийн намууд, парламент, цагдаа хүчний байгууллагууд нь “авлигад хамгийн их нэрвэгдсэн институци” болжээ.
Ерөнхийдөө тус улсын ард иргэд олон жилийн турш эрх баригчдадаа сэтгэл дундуур байсаар ирсэн бөгөөд цар тахлын нөлөөгөөр эдийн засаг нь доройтож, энгийн иргэдийн амьдрал улам хүнд хэцүү болсон юм. Мөн жагсагчид Засгийн газар хүний үндсэн хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаад бухимдаж буйгаа илэрхийлж байв. Өдөр болгон шахуу тог цахилгаан тасалдаж, ундны усны хомсдол, эрүүл мэндийн байгууллагын хүрэлцээгүй байдал, дэлхийн хамгийн удаан интернет холболт гээд иргэдийг бухимдуулах хүчин зүйлс их ажээ.
Ийнхүү олон жил тэвчсээр ирсэн ард түмний бухимдлыг өнгөрсөн долоо хоногийн дэлбэрэлт сэрээж Ливанчууд зориг шулуудан тэмцсэн байна.
Ливан улсад 1975-1990 оны хооронд өрнөсөн иргэний дайн дууссаны дараа цэрэг армийн салбарын хэд хэдэн албан тушаалтан улс төрд орж улс төр, эдийн засаг, нийгмийн томоохон хэсгийг хяналтандаа авч эхэлсэн аж. Үүнээс гадна эрх баригчид нь шашны бүлэглэлд хуваагдсан байдаг нь улс эх орныг доройтуулахад гол нөлөө үзүүлсэн хүчин зүйлсийн нэг юм байна.
Ливан нь 18 шашны нийгэмлэгийг / Дөрвөн мусульман, 12 Христ, нэг Друз, нэг Жудизм/ албан ёсоор үйл ажиллагаа явуулахыг хүлээн зөвшөөрдөг. Харин тус улсын Ерөнхийлөгч, парламентын дарга, Ерөнхий сайд гэсэн төрийн гурван өндөрлөг нь Христ, Ислам, Муслим гэсэн гурван шашны бүлэгт харьяалагддаг байна.
Үүнээс гадна парламентын 128 гишүүний тал нь Христэд итгэгч бол тэн хагас нь Жудын болон Ислам, Друзын шашинтан байдаг ба Ливан дахь хамгийн хүчирхэг цэрэг, улс төрийн бүлэглэл гэгддэг Шиа Хезболла хөдөлгөөнийг Ираны дэмжлэгтэй гэж үздэг. Энэ бүх шашны олон янз байдал нь тус улсыг гаднын хүчнүүдийн нөлөөнд өртөхөд хялбар болгодог байна. Иргэний дайн дууссанаас хойш эрх баригчид өөр өөрсдийн төлөөлж буй шашны нийгэмлэгийн ашиг сонирхлыг хамгаалж, санхүү эдийн засгаар дэмжсээр иржээ.
Засгийн газар огцорх нь шийдэл мөн үү?
Гэхдээ дан ганц Засгийн газар огцроод энэ бүх асуудлыг шийднэ гэдэг боломжгүй зүйл юм. Өнгөрсөн жил ч мөн эсэргүүцлийн жагсаал болж Засгийн газар нь огцорч шинэ засаг байгуулагдсан ч асуудал дарагдахгүй хэвээр байгаа нь үүний тод жишээ юм.
Цар тахал дэлхий нийтэд өргөн хэмжээнд тархахаас өмнө Ливаны эдийн засаг түүхэнд байгаагүй муу үзүүлэлтэд хүрээд байв. Тус улс ДНБ-тэй харьцах өрийн хэмжээгээрээ дэлхийд гуравт жагсч, ажилгүйдэл 25 хувьд хүрч, хүн амын бараг гуравны нэг нь ядуурлын түвшинээс доогуур амьдарч байна гэж дүгнэсэн байна. Ингээд тус улсын төв банк эдийн засгаа сэргээхийн тулд гадаадын арилжааны банкуудаас зах зээлийн хүүгээс өндөр хүүтэй зээл авч байжээ.
Үүнээс болж 2019 оны аравдугаар сарын эхээр гадаад валютын хомсдол үүсч, Ливаны фунт нь хорин жилийн хугацаанд анх удаа ам.долларын эсрэг үнэ цэнээ алджээ. Ийнхүү олон арван мянган Ливанчууд гудамжинд гарч, Барууны дэмжлэгтэй Ерөнхий сайд асан Саад Харири болон түүний эв нэгдлийн Засгийн газрыг огцруулахад хүргэсэн байна.
Харин дараа нь шинээр томилогдсон одоогийн Ерөнхий сайд Хассан Диаб Ливан улс түүхэндээ анх удаа гадаад өрийн өрийг тэглэх болно гэдгээ мэдэгдээд, валютын нөөц нь “чухал бөгөөд аюултай” түвшинд хүрснийг зарлажээ. Гэсэн ч тэр бас л хангалттай ажиллаж чадалгүй байсаар өсөн нэмэгдэж буй эдийн засгийн хүндрэл шинэ үймээн самууныг өдөөж, дөрөвдүгээр сард Триполид хүчтэй эсэргүүцэл тэмцэл болж, цэрэг цагдаа болон иргэд мөргөлдөж, банкуудыг шатаажээ.
Тавдугаар сард коронавирусийн улмаас хөл хорио тогтоож эхэлмэгц зарим хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ хоёр дахин нэмэгдэж, Ерөнхий сайд Диаб Ливанд “хүнсний томоохон хямрал” нүүрлэх эрсдэлтэй байгааг анхааруулав.
