Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ойн газар, БОАЖЯ, “Байгаль орчны иргэний зөвлөл” хамтран модны хулгай, самар жимс түүгчдийг агаараас тандан судлахаар өнгөрөгч долоо хоногийн эхээр ниссэн юм. Америк кинон дээр гардаг шиг нисдэг тэргээр модны хулгайч нартай тэмцэж буй нь нэг талдаа өндөр өртөгтэй мэт санагдавч нөгөө талдаа хулгайч нарын техникийн хүчин чадал, мэдээлэл авах бололцоо өргөн байгааг илтгэж байв.
Ингээд эргүүлийн багийнхан ЗХЖШ-ын 303 дугаар ангийн Ми-171Е хэмээх нисдэг тэргээр Төв аймгийн Эрдэнэ, Батсүмбэр, Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Хүдэр сумын нутгаар явах маршруттай хөөрсөн. Дугхийгээд сэрэх хооронд Минжийн хангайн нуруунд ходоодны рашаан дээр буулаа. Улаанбаатар хотоос 400 гаруй км зайд байх энэ рашаан ходоод гэдэсний өвчинд гайхалтай сайн гэнэ.
Нисэх багийнхан том том саваар авч байхыг бодоход ид шидийг нь мэддэг улс захисан бололтой. Энэ рашаан дээр машин тэрэг ирэх бололцоогүй юм билээ. Намгархаг хөндийгөөс бургилан урсах хүхэрлэг рашаан ходооны шарх эдгээдэг гэх яриа ч сонсогдож байлаа. Энэ рашаанаас зүүн тийш явахад “уулын улаан” Цэнд гэдэг хүний орогнож байсан агуй байдаг юм. “Уулын улаан” Т.Цэнд гэж хэн байв. 1950-иад оны дундуур Хэнтий аймгийн Мөнгөнморьт сумын (Одоогийн Төв аймгийн сум л даа) иргэн Т.Цэнд “соц” нийгэмд ажил хийхгүй гэсэн байна.
“УУЛЫН УЛААН” ЦЭНД
Тухайн үедээ бол феодалын үлдэгдэл бөгөөд хөрөнгө, мөнгө- тэй, гоё ганган залуу байсан гэдэг. Нийгмийн тустай хөдөлмөрөөс санаатайгаар зайлсхийсэн нөхөр Цэндийг Төв засанд авчирч гээд хорижээ. “Соц” үеийн Туул рестораны хажууд байх урьдчилан хорих төвөөс Цэнд оргож Минжийн хангайн нуруунд гарсан байна.
Түүний араас БНМАУ-ын цагдан сэргийлэх, хорих ангийн ажилтнууд бүтэн хоёр жил хөөцөлдөөд барьж чадаагүй билээ. “Уулын улаан” Цэнд Минжийн хангайн нурууг дамжин Оросын тосгонд очин ангийн мах, арьс үс наймаалдаг сүлжээг бий болгосон гэдэг. Уул хаданд арав гаруй модон байшин барьж нэг газраа хоёроос илүү хонодоггүй хүн байж. Өвөл цагт ангийн хувцастай, цагаан тоомсог унан давхиж явдаг байсан гэнэ.
Нисдэг тэргээр харахад давхиж яваа нь харагддаг хэдий ч хүн мал ойртохын аргагүй ян хөвчид орчихдог хүн байж. 1970 оны хавьцаа “Уулын улаан” Цэндэд бичиг үсэг заасан багш Мөрөн сумын сургуулийн захирлаар ажиллаж байхдаа мянган төгрөг дутаасан аж. Тэгээд таван жилийн ял сонсон Өмнөдэлгэрийн хорих ангид хоригдож байхдаа оргон шавь дээрээ очихоор Хэнтий нуруунд гарсан байна.
Тэгээд Хэнтий нуруунд Цэндийг сар шахам хайж ядраад нэгэн өдөр гал ноцоон сууж байтал цагаан тоомсог морь унасан, ангийн үсээр хийсэн хувцастай Цэнд гараад ирсэн гэнэ. Тэрээр багшдаа баавгайтай чихэр цацаж өгөөд “Та миний хөлийг гүйцэхгүй. Энэ ойд амьдарч чадахгүй. Эртхэн буцаж ялаа дуусга. Би оргож босоогүй бол өдийд ялаа бараад нутагтаа очсон байх байлаа. Танд нэг зөвлөгөө өгье. Та ан хийхдээ бууныхаа амыг үргэлж урагш нь харуулж бууд. Бид Оросын хилд ойрхон байна.
Гай болж нэг орос эрийг буудчих юм бол Хэнтий нурууг шатааж байгаад ч та бид хоёрыг барина. Хоёрдугаарт та морины дэргэд битгий унтаж бай. Морь чинь янцгаахад таны байгаа газар мэдэгдэнэ. Чоно нохой ч эргэнэ шүү” гэж зөвлөөд алга болсон гэдэг. “Уулын улаан” Цэндийн модон дээр барьсан байшин дөрвөн хаалгатай байснаас гадна морь нь исгэрэхэд эзэндээ ирдэг сургуультай байж.
Тэрээр Хэнтийн нуруунд 20 гаруй жил бүгсэн бөгөөд анчид түүнийг баавгай гэж андуураад ьбуудчихсан гэдэг. Гэвч зарим нэг анчид баавгайд бариулж үхсэн ч гэдэг юм билээ. Ямартай ч шарил энэ тэр олдоогүй юм. Түүний Хэнтий нуруунд барьсан байшингуудаас орос будаа, гурил, цай давс, ангийн арьс, хатаасан мах олдож байсан түүхтэй юм билээ.”Уулын улаан” Цэндийн дэргэд зартай оргодол “Баавайн” Төмөр зүгээр л нэг малын хулгайч шиг санагдана.