Бизнес сэтгэлгээтэй, шинийг эрэлхийлэгч хэсэг залуус өнгөрсөн өвөл цацагт хяруул гэдэг шувууг Хятадаас оруулж иржээ. Тэд цацагт хяруулын өндгийг нь оруулж ирэн инкубаторт дэгдээхэй болгох гэтэл бүтэлгүйтжээ. Харин залуусын молтогчин туулай үржүүлэх ажил тун ч урагштай байгаа аж. Тэр ч бүү хэл “Молтогчин туулай үржүүлэгч сан” хэмээх төрийн бус байгууллага байгуулаад авчээ. Тус төрийн бус байгууллагын тэргүүн Б.Отгонбаяртай уулзав.
-Таныг молтогчин туулай тэжээдэг гэж сонссон. Ямар үүлдрийнх вэ?
-Орос улсаас үүсэлтэй мах, арьсны чиглэлийн “Шиншилла” үүлдрийн молтогчин туулай тэжээдэг. Андын нуруунд “Шиншилла” гэдэг гоёмсог арьстай оготно байсан юм билээ. Латин Америкийн баячуул нэгэн үе алтан ваннаараа гангардаг, баярхдаг байж. Харин гоёмсог сор бүхий “Шиншилла” оготнын арьсан дээл орж ирснээр алтан ванн хоцрогдсон гэдэг. Нэг дээлэнд 300 гаруй арьс нь ордог тэр оготно одоо цөөхөн тоогоор үлдэж, оросууд шинээр гаргаж авсан молтогчин туулайгаа нэрээр нь нэрлэсэн юм билээ.
-Манайд молтогчин туулай тэжээдэг аж ахуйн нэгж хэр олон байдаг юм бэ?
-Сүүлийн жилүүдэд эрүүл мэндээ дээдэлдэг хувь хүмүүс молтогчин туулай үржүүлдэг. Дэлхийн 200 гаруй махнаас молтогчин туулайн мах 16 дугаарт бичигддэг юм билээ. Манай үхэр, хонины мах сураггүй. Цацагт хяруулын мах арай гэж тавин хэдээр бичигддэг юм гэсэн. Молтогчин туулайн мах хүний биед 90 хувь нь шингэдэг бол үхрийн мах дөнгөж 60 хүрэхг үй хувь нь шингэдэг гэсэн судалгаа бий. Франц Улсын иргэд молтогчин туулайн мах хэрэглэдгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг. Сайн чанарын мах хэрэглэдэг учраас хүн амынх нь эрүүл мэнд сайн байдаг.
-Танайх яг хэдэн туулайтай вэ?
-Их олон туулайг тэжээхэд хүндрэлтэй учраас манайх нэг бүл молтогчин туулайтай. Нэг бүлд нэг эр, арван эм туулай байна. Жилдээ 4-5 удаа төлл өнө. Нэг туулай нэг удаа төлл өхдөө 5-8 бүжин гаргана. Хоол тэжээл сайтай бол төллөөд байна гэсэн үг.
-Молтогчин туулайн мах юугаараа эрүүл мэндэд сайн юм бэ?
-Бөөр нь гэхэд бөөрөнд, элэг нь гэхэд элгэнд сайн гээд явчихна. Эмэгтэйчүүдийн савны элдэв өвчин эмгэгт туулайн эд эрхтэн тустай юм гэсэн. Уламжлалт анагаах ухаанд туулайн мах дангаараа шахам эм болоод явчихдаг гэж сонссон. Нэг бүл туулайгаас жилдээ 200 кг мах авах бололцоотой.
-Шүдлэн үхрээс илүү мах гарах нь?
-Тэгэлгүй яахав. Мах, арьсны чиглэлээс гадна Хятадад ноолуурын чиглэлээр өсгөж байна. Ноолуурын чиглэлийн туулайбайдаг юм. Хоёр сар тутамд самнадаг гэж байгаа. Жилдээнэг ямаанаас 50 граммаар илүү,маш нарийн ноолуур өгдөг гэж байгаа. Тэр ноолуураар нь утасээрч 100 ам.доллараар зардаг гэж дуулдсан шүү.
-Молтогчин туулай хоол тэжээл их идэх үү?
-Голдуу өвс, төрөл бүрийн хүнсний ногоо, модны навч нахиагаар хооллоно. Нэг их хоол нэхээд дарамт учруулаад байхг үй. Зах зээл дээр байдаг ногооны хаягдал гэхэд тэжээлийн нэг бааз суурь.
-Үхэл хорогдол хэр вэ?
-Найман бүжин төрөхөд нэгээс хоёр нь явчих гээд байна шүү. Амархан хатгаа авна. Нэг өвчин гарвал бүгдээрээ шуурчих гээд байдаг учир вакцин үзлэгт хамруулж байх хэрэгтэй. Ер нь манай улсад туулайн талаар бага судалсан байдаг юм билээ. ХААИС-ийн экологи, технологийн сургуулийн багш нар гэрийн жижиг тэжээвэр амьтад гэсэн сэдвээр хичээл ордог болсон. Молтогчин туулайг эдийн засаг, эмчилгээний талаар дорвитой судалсан зүйл алга. Молтогчин туулай Монгол Улсын баялаг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Туулайн мах дайны жилүүдэд хүн ардыг өлсгөлөнгөөс аварч байсан гэдэг түүх домог байдаг юм билээ.
-Туулайг их тачaaнгуй амьтан гэж сонссон. Үнэн үү?
-Молтогчин туулай дур тавихаараа ухаан алчихдаг гэж ярьдаг юм. Би ортой болов уу гэж боддог. Эр молтогчин туулайг муухай чарлаад буух үед нь бариад авахад хөдөлдөггүй юм шүү дээ.
-Манай нэг хэсэг залуус тэмээн хяруул оруулж ирэх талаар яриад байсан. Юу болсон вэ?
-Тэмээн хяруул өвс иддэг, цөлд амьдардаг амьтан. Цельсийн 50 градус хүртэл хүйтэнд амьдрах чадвартай гэж сонссон. Манай залуус оруулж ирээд Дорнодын талд тавих тухай яриа байсан.
